Η Ελληνική Κυβέρνηση φαίνεται να ετοιμάζεται να προχωρήσει σε μια μεταβατική ρύθμιση για την εκτός σχεδίου δόμηση, η οποία αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή μέχρι το τέλος Μαρτίου 2025. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, έχει αναφερθεί στην ανάγκη για προσαρμογή στις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) και για κατάργηση της «δουλείας διόδου» – μιας πρακτικής που παρείχε οικόπεδα πρόσβαση σε κοινόχρηστους χώρους μέσω παραχωρήσεων γης.
Τρεις Εναλλακτικές για τη Νέα Ρύθμιση
Σύμφωνα με πληροφορίες, εξετάζονται τρεις βασικές προσεγγίσεις για τη μεταβατική ρύθμιση:
- Συνέχιση της δόμησης με συμμόρφωση στις αποφάσεις του ΣτΕ, εισάγοντας αλλαγές που ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις συνταγματικότητας.
- Πλήρης αναστολή δόμησης σε περιοχές που δεν έχουν κάποιο πολεοδομικό σχέδιο.
- Συνέχιση της δόμησης βάσει του υφιστάμενου πλαισίου, με την κατάργηση της δουλείας διόδου ως μοναδική αλλαγή.
Πιθανότερο σενάριο είναι η διαφοροποίηση του καθεστώτος δόμησης ανάλογα με τη χρονική περίοδο που προέκυψαν τα οικόπεδα, ενώ η δόμηση κοντά σε υφιστάμενους οικισμούς και πόλεις θα συνεχιστεί υπό την προϋπόθεση ύπαρξης πολεοδομικού σχεδιασμού.
Το Πρόβλημα της Εκτός Σχεδίου Δόμησης
Ιστορική Αναδρομή
Μέχρι πρόσφατα, η εκτός σχεδίου δόμηση κάλυπτε περίπου το 70% της χώρας, με διαφορετικά καθεστώτα για τη δόμηση ανάλογα με την περιοχή. Ωστόσο, το ΣτΕ ανέπτυξε νομολογία που απαιτεί αναγνώριση των δρόμων με προεδρικά διατάγματα – μια διαδικασία που ήταν ανύπαρκτη πριν τη δεκαετία του 1980, καθώς οι δρόμοι αναγνωρίζονταν με αποφάσεις τοπικών αρχών.
Νομολογία και Συνταγματικότητα
Το ΣτΕ πλέον θεωρεί αντισυνταγματική την εκτός σχεδίου δόμηση χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό. Αυτό δημιουργεί προβλήματα σε οικόπεδα που βασίζονταν στη δουλεία διόδου για πρόσβαση, καθώς χωρίς αναγνωρισμένους δημόσιους δρόμους δεν μπορούν να δομηθούν.
Πολεοδομικός Σχεδιασμός: Μια Χρονίζουσα Εκκρεμότητα
Η ανάγκη για πολεοδομικό σχεδιασμό εντοπίζεται από το 1975, αλλά μόνο το 20% της χώρας διαθέτει σχέδια πόλης. Το υπόλοιπο 80% βρίσκεται σε εκκρεμότητα, με την κυβέρνηση να δεσμεύει 700 εκατομμύρια ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης για την ολοκλήρωση του σχεδιασμού σε 3-5 χρόνια. Παράλληλα, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΤΕΕ) εργάζεται στον Ενιαίο Ψηφιακό Χάρτη, ο οποίος θα προσφέρει εύκολη πρόσβαση σε πληροφορίες για τη δυνατότητα δόμησης με λίγα clicks.
Επιπτώσεις στην Αγορά Ακινήτων και Επενδύσεις
Η αβεβαιότητα που δημιουργείται από την έλλειψη σαφούς νομοθετικού πλαισίου επηρεάζει άμεσα την αγορά ακινήτων και τις επενδύσεις.
Οι Επιχειρήσεις
Μεγάλες επιχειρήσεις, όπως ξενοδοχειακές μονάδες και βιομηχανίες, αντιμετωπίζουν δυσκολίες λόγω της έλλειψης προβλεψιμότητας. Ειδική νομοθεσία έχει ήδη ψηφιστεί για data centers σε περιοχές με πολεοδομικό χαρακτηρισμό, ενώ άλλες μεγάλες επιχειρήσεις μπορούν να προχωρήσουν σε ειδικά πολεοδομικά σχέδια.
Οι Ιδιώτες
Ιδιώτες που επιθυμούν να χτίσουν βρίσκονται σε ένα περιβάλλον πλήρους αβεβαιότητας, καθώς κάποιες πολεοδομίες εκδίδουν οικοδομικές άδειες βάσει του παλαιού πλαισίου, ενώ άλλες όχι, λαμβάνοντας υπόψη τις αποφάσεις του ΣτΕ.
Προοπτικές και Συμπεράσματα
Η μεταβατική ρύθμιση για την εκτός σχεδίου δόμηση είναι αναγκαία για να γεφυρωθεί το χάσμα έως ότου ολοκληρωθεί ο πολεοδομικός σχεδιασμός. Αν και η ολοκλήρωση του σχεδιασμού προβλέπεται για το 2027-2028, η διαμόρφωση ενός ενιαίου πλαισίου είναι απαραίτητη για να εξασφαλιστεί η ασφάλεια δικαίου και η βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας.
Η πρόκληση για την κυβέρνηση είναι να ισορροπήσει ανάμεσα στις αποφάσεις του ΣτΕ, τις πιέσεις από την αγορά ακινήτων και τις απαιτήσεις για περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα. Με τα πολεοδομικά σχέδια να προχωρούν και την τεχνολογία να διευκολύνει την πρόσβαση στις πληροφορίες, το επόμενο διάστημα θα είναι καθοριστικό για τη διαμόρφωση της νέας πραγματικότητας στην εκτός σχεδίου δόμηση.